Kanał sztuki
WywiadySzycie pamięci: z Jugosławii do Polski
Moi dziadkowie postanowili wrócić do Polski w 1946 roku. W Jugosławii w czasie II wojny światowej i tuż po niej trwały walki pomiędzy zwalczającymi się grupami ultranacjonalistycznych chorwackich ustaszy i serbskich rojalistów, czyli czetników. Dziadkowie obawiali się, że będą obiektem ataku z jednej lub z drugiej strony. Po powrocie do Polski uciekający ludzie najczęściej pozostawali w grupach, nie rozdzielali się, by żyć w kilku różnych miejscowościach, starali się być blisko siebie. Moi dziadkowie osiedlili się w małej wsi pod Bolesławcem w ówczesnym województwie wrocławskim.
Na podstawie historii dziadków, opowiadanej mi, gdy byłam dzieckiem, tworzę serię tkanin, za pomocą których badam przestrzenie mojej i naszej pamięci. To nasze wspólne działania: trzy pokolenia szukają historii domu rodzinnego, odbudowują jego fundamenty.
Kiedy moi dziadkowie uciekli do Polski, nie mieli zupełnie nic. Sami zbudowali sobie dom i uprawiali gospodarstwo rolne, nauczyli się całkowicie nowego dla nich języka. Udało im się przetrwać.
Tkaniny to połączenie realizmu i fantazji. Badam za ich pomocą swoją tożsamości i myślę o pamięci przekazywanej przez poprzednie pokolenia. Do konstruowania mojej opowieści wykorzystuję symbole i kolory charakterystyczne dla ceramiki z Bolesławca i jego okolic. Zrozumieć je można, patrząc tylko z oddali, przez pryzmat skrawków opowieści z dzieciństwa, które obrazują wojnę i cierpienia moich przodków. Nie mogłam ich w całości pojąć jako dziecko, teraz, jako bardziej świadoma osoba, próbuję poskładać je na nowo.
2 stycznia 1946 roku podpisany został polsko-jugosłowiański układ o przesiedleniu. Zawierał on informacje o zrzeczeniu się jugosłowiańskiego obywatelstwa oraz umożliwiał wnioskowanie o obywatelstwo polskie wraz z prawem do zasiedlenia. Rodziny, które ubiegały się o przesiedlenie oraz nadanie im podstawowych praw, wypełniały deklaracje, której treść brzmiała następująco:
Oświadczam imieniem własnym oraz żony i małoletnich dzieci, że jestem narodowości polskiej i pragnę wrócić na teren Rzeczypospolitej Polskiej, a w wypadku przyjęcia mojej deklaracji przez Państwo Polskie zrzekam się obywatelstwa jugosłowiańskiego i proszę o nadanie mi obywatelstwa polskiego. Ponadto w razie przesiedlenia mego do Polski rezygnuję z tytułów własności posiadanego dotychczas w Jugosławii majątku nieruchomego na rzecz Państwa Jugosłowiańskiego.
Moi prapradziadkowie ponad pięćdziesiąt lat przed urodzeniem moich dziadków, którzy z kolei opowiedzieli mi wszystkie te historie, wyjechali do Jugosławii w nadziei na lepsze życie. Teraz ja z pozostawionych mi skrawków opowieści rekonstruuję ich i naszą historię.
Fot. Maks Januszewicz
Fot. Maks Januszewicz
Sara Stupiec – ur. w 2000 roku. Obecnie kończy studia magisterskie na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jest ilustratorką oraz działa w wielu kolektywach feministycznych. W swoich pracach porusza tematy związane z folklorem i feminizmem. Obecnie pracuje nad projektem rodzinnym, w ramach którego stara się badać i analizować skutki migracji swoich przodków.
