Odzyskać autonomię. Uwspólnianie opieki medycznej

W odpowiedzi na propagowane przez państwo kryminalizowanie osób nieubezpieczonych, w Grecji powstały inicjatywy mające na celu uwspólnianie i redefinicję usług medycznych – np. tworzone w Atenach społecznie zarządzane, oddolne kliniki ADYE – Free Self-Organized Healthcare Clinic. Prywatyzacja greckiego systemu opieki zdrowotnej, obcięcie wydatków z budżetu państwa na służbę zdrowia, które dokonały się w następstwie kryzysu finansowego, zmusiły ludzi do „wzięcia sprawy w swoje ręce”. Oddolne inicjatywy medyczne poza zapewnianiem doraźnej pomocy demonstrantom (demonstracje związane z kryzysem finansowym często kończyły się zamieszkami), organizują również stacjonarne kliniki.

Dziś w Atenach z bezpłatnej pomocy lekarzy mogą skorzystać wszyscy nieposiadający ubezpieczenia, zarówno Grecy, jak i migranci. Jednak specyfika oddolnie organizowanej służby zdrowia nie polega tylko na tym, że dostęp do niej jest darmowy. Wart uwagi jest fakt, że organizacja opiera się na zupełnie innych zasadach niż te, do których przywykliśmy. Dlatego też polityka tworzenia dóbr wspólnych, jak zauważa Silvia Federici, zakłada m.in. przedefiniowanie kapitalistycznych mechanizmów działania i znaczenia relacji wspólnotowych. Za Federici można porównać je do prób budowania nowych wspólnot, które mają określone cechy:

„[…] Jeśli «uwspólnotowienie» ma rzeczywiście jakiekolwiek znaczenie, to musi ono oznaczać wytwarzanie siebie jako wspólnego podmiotu. Właśnie w ten sposób powinnyśmy rozumieć slogan «nie ma dóbr wspólnych bez wspólnoty» [ang. no commons without community]. Nie chodzi jednak o «wspólnotę» rozumianą jako ogrodzona rzeczywistość czy grupę ludzi zjednoczonych wokół interesów wykluczających innych, jak w przypadku wspólnot zbudowanych na etnicznej bądź religijnej tożsamości. Ale o wspólnotę jako formę relacji opartej na innych wartościach, takich jak współpraca i współodpowiedzialność: za siebie nawzajem, za ziemię, lasy, morza, za zwierzęta”. (Federici, 2013)

Innym, lecz również greckim przykładem nowego, nieuzależnionego od neoliberalnej polityki państwa, partii politycznych, czy NGO-sów potencjału niemal rewolucyjnej zmiany jest fabryka Vio.Me znajdująca się w Salonikach.

Gdy machina samorządu ruszyła…VIO.ME – redefinicja więzi społecznych

„Chcemy pracy i lepszego życia, nie dobroczynności” – to jeden z postulatów robotników fabryki Vio.Me, którzy w 2011 jako pierwsi podjęli próbę wprowadzenia samorządności robotniczej w przemyśle dotkniętej kryzysem Grecji. Robotnicy przejęli upadłą fabrykę, z której zostali zwolnieni, i rozpoczęli pracę w zupełnie nowych, bo tworzonych na swoich warunkach zasadach. Po wznowieniu produkcji zmagali się z wieloma problemami, jednak pomimo początkowo wysokich kosztów produkcji, braku dostępu do kredytu oraz niepewności związanej z recesją na rynku, fabryka działa, daje pracę i poczucie bezpieczeństwa; zapewniona jest także opieka medyczna.

Kierując się wspólnie określonymi założeniami, pracownicy zreformowali całą linię produkcyjną, funkcjonowanie fabryki, jej cele i marketing. Obecnie produkują kosmetyki i produkty czyszczące, oparte na nietoksycznych składnikach, nadające się do użytku domowego, poprawiając jakość przy jednoczesnym obniżaniu kosztów produkcji, a tym samym cen. Zamiast typowego marketingu obowiązuje zasada: „Tajemnicą naszego sukcesu są silne więzi społeczne!”.

Chociaż samorządna kooperatywa robotnicza spotkała się z obojętnością państwa i biurokracji związkowych, od stycznia 2016 na terenie zakładu pracy działa również darmowa klinika medyczna, początkowo założona wspólnie z Social Solidarity Clinic of Thessaloniki. Jak deklarują jej twórcy, została ona stworzona przez robotników, dla robotników i każdego, kto jest w potrzebie. Główny cel, jaki przyświecał robotnikom, to praktyczna realizacja wizji innego społeczeństwa, opartego na międzyludzkich i środowiskowych więziach, solidarności i samorządności. W klinice brakuje jednak wyspecjalizowanego sprzętu oraz przede wszystkim specjalistów – lekarzy, pielęgniarek i psycholożek, dlatego gabinety otwarte są tylko raz w tygodniu. Oprócz świadczenia pomocy medycznej, jednym z celów kliniki jest odzyskiwanie równościowych relacji pomiędzy specjalistami a pacjentami, budowanie komfortu, wzajemnego wsparcia i szukanie głębszych przyczyn problemów zdrowotnych.

Specjaliści poprzez rozszerzony wywiad dotyczący historii choroby czy kwestie związane z warunkami pracy, życia, wpływu wykonywanej pracy na stan psychiczny, podejmują decyzje o sposobach leczenia oraz rodzaju wsparcia, jakie mogę zapewnić. Pacjenci, jak i pracownicy klinki, nazywani są tu incomers – po to, aby podkreślić ten sam status, pomimo różnic w posiadanej wiedzy. Ta zmiana w używaniu języka „ma zwracać uwagę na strukturę językową znaczeń” – wspomina Dimitra Pouliopoulou (Georgiades, 2019) psycholożka i członkini inicjatywy. W tak ukonstytuowanej wspólnocie zdrowie, zarówno to fizyczne, jak i psychiczne, oznacza budowanie i zacieśnianie więzi – opartych na bezpośredniej demokracji, niewartościującej człowieka ze względu na jego kapitał materialny czy symboliczny.

Alternatywy – opieka i rewolucja

Vio.Me czy ADYE to tylko niektóre przykłady oddolnych „autonomii”, rozumianych jako alternatywa w stosunku do zinstytucjonalizowanych podziałów, relacji i zależności. Nie są to przypadki odosobnione; w odpowiedzi na wykluczenie ekonomiczne i prywatyzację usług publicznych wiele z kooperatyw w Wenezueli, Hiszpanii, Boliwii czy Meksyku gwarantuje – na zupełnie innych zasadach – dostęp do podstawowych usług (pogrzebowych, medycznych, edukacyjnych, transportowych, hotelarskich, bankowych etc.).

Federici pisze:

„[…] przez pryzmat tych społecznych ruchów dostrzec możemy, na różne sposoby, wyłanianie się odmiennej racjonalności, nie tylko sprzeciwiającej się społecznej i ekonomicznej nierówności, ale łączącej nas na nowo z przyrodą i na nowo odkrywającej, co znaczy bycie człowiekiem. Jednak ta nowa kultura pojawia się dopiero na horyzoncie, ponieważ ujarzmienie naszych podmiotowości w ramach kapitalistycznej logiki wciąż jest bardzo silne. […] Praca reprodukcyjna jako materialna podstawa naszego życia i pierwsza z płaszczyzn, na której praktykować możemy naszą zdolność samo-rządności, okazuje się być raczej «strefą zero» (ground zero) rewolucji”. (Federici 2019)

Katarzyna Czarnota – aktywistka, socjolożka, autorka tekstów, doktorantka w Zakładzie Metod i Technik Badań Socjologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Georgiades, Niko (2019). Workers Healthcare Center of Vio.Me., Created by the Workers for the Community. Unicorn Riot 2019, https://unicornriot.ninja/2019/workers-healthcare-center-of-vio-me-created-by-the-workers-for-the-community/.

Federici, Silvia (2019)., [w:] Praktyka Teoretyczna. 2019. „Obrazy motłochu”. Praktyka Teoretyczna 3(33): 7‒13.

Federici, Silvia (2013). Feminizm i polityka dóbr wspólnych w erze akumulacji pierwotnej. Tłum. Marcin Marszałek. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/federici_feminizm_i_polityka_dobr_wspolnych.pdf.