Wielokulturowość to współudział

Przypominamy przy tym, że Polska zawsze była krajem wielokulturowym, w którym praktykowane były różne sposoby kształtowania rzeczywistości społecznej. Jako terytorium położone pomiędzy dwoma imperiami (niemieckim i rosyjskim) stanowiła obszar przecinania się i mieszania się języków, religii i sposobów życia. Kres tej wielości położyły Zagłada, powojenne pogromy, zmiany granic i przesiedlenia po II wojnie światowej; nie pomogły nacjonalistyczne rządy w okresie międzywojennym, do których chętnie odwoływała się skrajnie prawicowa partia Prawo i Sprawiedliwość, ani ksenofobiczna polityka Kościoła katolickiego. Na wiele lat Polska stała się jednym z najbardziej homogenicznych krajów Europy z wysokim wskaźnikiem emigracji, który wzrósł szczególnie po rozszerzeniu Unii Europejskiej w 2004 roku.

Od 2016 roku sytuacja uległa zmianie, coraz więcej osób zaczęło traktować Polskę jako cel migracji. Było to związane z jednej strony z poprawą sytuacji ekonomicznej kraju, z drugiej – a może przede wszystkim – z trwającą od 2014 roku wojną w Ukrainie, a także represjami, których doświadczało i doświadcza społeczeństwo w autorytarnej Białorusi. Dziś w Polsce żyje 3,8 miliona Ukraińców_nek, 100 tysięcy Białorusinów_ek, ponad 38 tysięcy Niemców_ek, 10 tysięcy Rosjan_ek, około 8 tysięcy Litwinów_ek, Romów_ni i Łemków_iń, 7 tysięcy Żydów_ek oraz innych mniejszości, w tym ponad 200 tysięcy osób deklarujących tożsamość śląską.

Mimo tego, że bardzo wielu_e Polaków i Polek ma za sobą doświadczenie migracji, nie przekłada się ono na większą otwartość w stosunku do osób przybywających do kraju ich urodzenia. Migranci_tki i uchodźcy_czynie zbyt często spotykają się z dyskryminacją, wykluczeniami na tle etnicznym aż do ataków agresji, nierzadko śmiertelnych w skutkach.

Dedykując ten numer „Magazynu RTV” mniejszościom, chcemy przypomnieć o wielokulturowej historii Polski, która ponownie staje się naszą teraźniejszością. 

W dziale „Krytyka” o swoim doświadczeniu migracji i o relacjach z Polakami i Polkami piszą pochodząca z Makao artystka Kate Ngan Wa Ao, urodzona w Ukrainie tłumaczka Julia Zalozna oraz mieszkający od niedawna w Warszawie białoruski krytyk teatralny Dmitry Ermalovich-Dashchynski. Ich teksty są dowodem na to, że jako społeczeństwo mamy jeszcze wiele do zrobienia; wielokulturowość to nie tylko dane statystyczne – to przede wszystkim zmiana w praktykowaniu relacji społecznych. Ich celem nie jest dominacja większości poprzez asymilację mniejszości, lecz aktywne współtworzenie warunków do równego współudziału. 

W dziale „Afirmacja” artystka i badaczka kultury Lesia Pcholka prezentuje zainicjowane przez siebie archiwum fotograficzne VEHA, do którego zbiera prywatne zdjęcia ukazujące życie białoruskiego społeczeństwa poza oficjalnym obiegiem i w opozycji do reżimowej wizji historii. Redaktor i regionalista Mariusz Wieczerzyński opisuje natomiast przymusowe migracje, które nie zwiększają różnorodności, lecz przeciwnie: homogenizują społeczeństwo. W formie eseju dzieli się historią swojego rodzinnego miasta Żagania naznaczoną wysiedleniem niemieckich mieszkańców.

W „Kanale sztuki” Hleb Burnashev, Sara Stupiec i Zuzanna Hertzberg przedstawiają swoje praktyki artystyczne, które są pracą zarówno z pamięcią, jak i z ich złożonymi tożsamościami: białoruską, jugosłowiańską i żydowską.

Na koniec polecamy wywiad z Anną Mirgą-Kruszelnicką, dyrektorką Europejskiego Romskiego Instytutu Sztuki i Kultury z siedzibą w Berlinie. Dowiedzieć się z niego można o tym, co znaczy bycie Romni we współczesnym świecie, o wschodzących i już uznanych gwiazdach romskiej sztuki, ale też o antycyganizmie i pamięci Zagłady (Porajmos), która dopiero w ostatnich latach zaczęła funkcjonować w oficjalnych, historycznych narracjach.

Życzymy zaangażowanej lektury!

W imieniu zespołu „Magazynu RTV” redaktorka naczelna Zofia nierodzińska