Arrow-long-left
PL|EN

Kanał sztuki

Wywiady

Antypodręcznik. Jak zbudować niewidzialne miejsce

Karolina Grzywnowicz, „Walking through underwater meadows”, instalacja 2023. Fot. Zofia Paśnik

Historię instytucji wystawienniczych tworzą projekty adresowane do zmysłu wzroku. A gdyby tak odwrócić proporcje i zamiast dopracowanego efektu wizualnego ujawniać tylko skrawki długofalowych procesów, satysfakcji resztki, które opierają się szybkiej konsumpcji? Prezentować na wystawach porażki, nieudane próby, nużące przygotowania, kompromitujące kulisy?

Projekt „Antypodręcznik. Jak zbudować niewidzialne miejsce?” zakładał takie grupowe błądzenie przy wykorzystaniu sztuki jako narzędzia do pracy z lękami. Został zrealizowany w 2023 roku przez Centrum Sztuki Współczesnej Kronika w Bytomiu we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach i Klinicznym Szpitalem Psychiatrycznym w Rybniku. Obok dziewięciorga artystek i artystów (Paweł BłęckiJagoda Dobecka, Magdalena Franczak, Jolanta Jastrząb, Natalia Kopytko, Barbara Kubska, Dominik Ritszel, Paweł Szeibel, Karolina Grzywnowicz) wzięło w nim udział kilkadziesiąt osób ze szpitala w Rybniku, zarówno pacjentów_ek, jak i terapeutów_ek.

Paweł Szeibel, „Przedzimie”, 2023. Fot. Barbara Kubska, dzięki uprzejmości autorki fotografii

Paweł Szeibel, „Przedzimie”, 2023. Fot. Barbara Kubska, dzięki uprzejmości autorki fotografii

Istotą projektu było stworzenie bazy praktyk, które mogą być wdrażane w instytucjach wspierających osoby w kryzysie psychicznym. Wystawa prezentująca tytułowe instrukcje: „jak zbudować niewidzialne miejsce”, pełniła w tym kontekście funkcję modelu. Stanowiła zwieńczenie serii działań na terenie szpitala w Rybniku, które tymczasowo zawieszały reguły i procedury postępowania w placówce. Częścią tego procesu było przekroczenie sposobu funkcjonowania szpitala jako instytucji totalnej, w której oddziela się terapeutów od pacjentów, wytyczając granicę pomiędzy tym, co jest uznawane za normalne, i tym, co podlega medykalizacji, a równocześnie wykluczeniu z przestrzeni społecznej z zakorzenionymi w niej kategoriami użyteczności i produktywności.

Dominik Ritszel, kadr z wideo „Random XYZ”, 2023. Dzięki uprzejmości artysty

Dominik Ritszel, kadr z wideo „Random XYZ”, 2023. Dzięki uprzejmości artysty

Dominik Ritszel, kadr z wideo „Random XYZ”, 2023. Dzięki uprzejmości artysty

Dominik Ritszel, kadr z wideo „Random XYZ”, 2023. Dzięki uprzejmości artysty

Jednym z istotnych elementów współpracy podejmowanej w ramach projektu była ahierarchiczność zachęcająca do wymieniania się kompetencjami i uczenia od siebie nawzajem. „Antypodręcznik”, jako neologizm wyrażający niemożność sformułowania jednej metody pracy z psychiką w kryzysie, podkreślał znaczenie aktywności podjętych in situ, bez ambicji całościowego, systemowego ujęcia, zakorzenionych w konkretnej sytuacji i czasie. Tłem dla aktywności składających się na „Antypodręcznik” była zabytkowa architektura placówki, której początki sięgają roku 1886. Wsłuchiwanie się w długą historię szpitala, zagłębianie się w jego archiwa, badanie ewoluujących metod leczenia rozpoczęło się od mapowania jego przestrzeni. Budynki i otaczający je park zostały potraktowane jako soczewki skupiające osady przeszłości, kondensujące uciszane głosy.

Barbara Kubska, „Nieobecni”, fotografia, 2020. Dzięku uprzejmości artystki

Paweł Błęcki z pacjentami i pacjentkami Szpitala Psychiatrycznego w Rybniku, „Latarnia, czyli świetlna fontanna”, instalacje, 2023. Fot. Paweł Błęcki

Paweł Błęcki z pacjentami i pacjentkami Szpitala Psychiatrycznego w Rybniku, „Latarnia, czyli świetlna fontanna”, model, 2023. Fot. Iwona Sobczyk, dzięki uprzejmości autorki fotografii

Architektura jako symboliczna brama do historii szpitala katalizowała przepracowywanie osobistych doświadczeń pacjentów_ek. Wnętrza, labiryntowe korytarze, schowki i klatki schodowe zostały przez artystów_tki potraktowane jako metaforyczny organizm, w którym pełno jest zatorów, napięć, bólów reumatycznych i śladów po dawnych kontuzjach domagających się opieki i terapii. Aktywatorem w ramach „Antypodręcznika” były działania choreograficzne inicjujące nietypowy rodzaj ruchu, znacznie ograniczonego w zamkniętych przestrzeniach instytucji totalnych, w których mobilność ciała zostaje z założenia osłabiona. Warsztaty przeprowadzone zostały zarówno we wnętrzach szpitala, jak i na terenie otaczającego go parku. Nieczynne fontanny, gałęzie, pnie drzew, mury, wyposażenie poszczególnych pomieszczeń – to wszystko zostało potraktowane jako przyrządy do ćwiczeń, stając się równocześnie narzędziami do pracy z ciałem i jego pamięcią.

Plakat wystawy, autor: Marcin Wysocki, dzięki uprzejmości CSW Kronika w Bytomiu

Wystawa podsumowująca, zorganizowana w CSW Kronika w Bytomiu, ze względu na konieczność ochrony prywatności osób zaangażowanych opierała się na prezentacji rekwizytów i modeli towarzyszących poszczególnym akcjom. Była zbiorem gestów, zapisem rozmów, minimalistycznych rejestracji wideo. W takim ujęciu wymykała się kategorii efektowności. Uciekając od autoreferencyjności, stała się poszukiwaniem sposobów tworzenia i opisu sztuki jako pola wymiany doświadczeń.

 

Fot. Dominik Ritszel

Marta Lisok – dr, kuratorka i krytyczka sztuki. Od 2019 roku związana z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach, gdzie od 2023 roku kieruje Zakładem Teorii i Historii Sztuki. Od 2019 roku współpracuje ze Szkołą Doktorską ASP im. Jana Matejki w Krakowie. Autorka książki „Dzikusy. Nowa sztuka ze Śląska” (2014) i licznych tekstów o sztuce. Redaktorka działu sztuki dwutygodnika „ARTpapier” (2006–2009). Kuratorka kilkudziesięciu wystaw zbiorowych i indywidualnych. Mieszka i pracuje w Katowicach.

Newsletter

Bądź z nami na bieżąco – Zapisz się do naszego newslettera i śledź nas w mediach społecznościowych: